1580 онд Автай сайн хан, дvv Тvмэнхэн ноёны хамт 3-р Далай ламтай уулзаж єєрийн нутагт сvм хийд байгуулахаа амалсанд, 3-р далай лам Хархорум хотын нэгэн хуучин сvмийг сэргээхийг зєвлєсний дагуу 1585 онд эртний Тахай балгасан дахь сvмийг сэргээн босгож дуусгасан нь одоогийн Эрдэнэзуу хийдийн гол зуу сvм гэж Єндєр гэгээний намтар хэмээх гар бичмэлд бичжээ. Дараа нь 1586-1674 онд гурван зуу сvмийн чуулбар ба Ригсvм гомбын сvмvvдийг барьжээ.
Эрдэнэзуугийн 3-р ширээт лам Лувсан-Одсор хуучин Тахай балгасын хэрмийн нурангийн 4 єнцєгт нэг нэг суварга босгосон нь одоогийн хэрмэн хашааны эх суурь боcжээ.
1701-1705 оны хооронд Очирдарь бурханы сvм болон Авид бурханы сvмийн цогцолбор, Тєвийн Их суварганы чуулбаруудыг босгожээ.1771 оноос 1792 оны хооронд Цогчин Их дуган болон одоо байгаа Ламиран сvмийн цогцолборыг 7-р ширээт лам Дагвадаржаа удирдан байгуулжээ.1796 онд Эрдэнэзуу хийдийн их засварын ажлыг Дагвадаржаа ламтан ерєнхийлєн удирдаж Хятадын Юн-да-а пvvстэй vнэ тохиролцон хийдийн барилгуудыг засуулсан байна. Энэ засварын vеэр 1796 оны ємнє баригдсан сvмийн барилгуудыг засуулсны гадна, хуучин Тахай балгасын хэрмэн нурангийг суурь болгон 50 ширхэг суварга босгосон байна.
1802-1813 оны хооронд буян vйлдэгч хаад, тайж, бэйл, лам, ардын хєрєнгєєр ємнє барьсан суваргуудын завсар хооронд нэмж 56 суварга болон хэрмэн ханыг барьж дуусгасан байна. Тvvнээс хойш 1803 онд Дашчойлин аймгийн дуган, 1826 онд Даржаа гомун аймаг,Жанчивлин аймгийн дуган босгогджээ. 1879 онд Жvд дацан, Цанидын дацан, 1782 онд Ламиран дацангийн барилгууд баригдаж цаашид засвар шинэчлэлийн байдлаар бидний vеийн хvрч иржээ.
Эрдэнэзуу хийдийг цогцлоон байсан эхний vед шарын шашны ёс горим тєдийлєн нэвтрээгvй байсан учир хийдийн ерєнхий тєлєвлєгєєг шийдвэрлэхдээ монголчуудын уламжлан баримталж байсан ертєнцийн зvг чигийг хvндэтгэх билэгдлийн дагуу шийдвэрлэжээ. Тиймээс уг хийд нь монгол гэрийн доторх тавилгын ерєнхий хуваарилалттай тєсєєт байдлаар хаана ямар барилга барих, мєн тухайн хийдэд барилга барихаар газар гуйваас хаана газар єгєх зэрэг нарийн ёс горим баримталж байсны гэрч болон vлдсэн Монгол суурин газрын барилга, урлахуйн ухааны гайхамшигт дурсгал болж vлдсэн билээ.
Гадуураа 108 суварга бvхий 400:400 метрийн хэмжээтэй дєрвєн талдаа асар хаалгатай хэрмэн дотор байдаг Монголын анхны буддын шашны энэ хийд 1792 онд 62 сvм 500-аад барилга, 10000 ламтай байснаа єдгєє 18 сvм дугана vлдсэнийг 1944 онд улсын хамгаалалтанд авчээ. Одоо уг хийд нь Эрдэнэзуу музей буюу баруун, зvvн, гол цогчин дугана, зуугийн сvм ,Их суваргуудын чуулбар, Ламиран дацанд буддын шашны хурал номын газар vйл ажиллагаа явуулдаг ба жилийн дєрвєн улиралд гадаад дотоодын жуулчин гийчин тасардаггvй их хєлийн газар болсон юм.
Эрдэнэ зуу хийд нь Монголын уламжлалт хот байгуулалтын дагуу баригдсан цорын ганц хийд бєгєєд Хархорум хотын ордны уран барилгатай ижил юм гэж Юнескогоос эрхлэн гаргасан ,,Монголын тvvх соёлын єв,, номонд бичжээ.
Эрдэнэзуу хийд – Хархорин сумын төвд байрлаж буй., 1586 онд барьж эхэлсэн. 108 суварга бүхий хэрмэн хашаатай. Бурхны шашны уран барилгын онцгой төрөл. Автай сайн хаан бурхны шашныг Монголд дэлгэрүүлэх зорилгоор байгуулсан. Àâòàé ñàéí õààí 1586 îíä Ýðäýíýçóó õèéäèéã ¿íäýñëýí áàéãóóëæýý.Ýðäýíýçóó õèéäèéí ãîë ø¿òýýí Ãîë çóó, Áàðóóí çóó, Ç¿¿í çóó ñ¿ì¿¿ä, Ýðäýíýçóó õèéäèéí ýðãýí òîéðîíä äºðâºí àñàð õààëãàòàé. 108 ñóâàðãà á¿õèé 400*400 õýìæýýòýé ñóâàðãàò õýðìýí õàøààã öîãöëîí áàéãóóëñàí áàéíà. Ýðäýíýçóó õèéäýä 62 ñ¿ì äóãàí, 500 ãàðóé áàðèëãà áàéãóóëàìæ áàéñàí áàéíà.1973 îíä Ýðäýíýçóó õèéäèéí íàìòðûã áè÷èæ çóðãèéã çóðñàí áàéíà. 1586-1840 îíûã õ¿ðòýë Ýðäýíýçóó õèéäýä øèíý øèíý ñ¿ì äóãàí áàðèãäàæ õóó÷èðñíûã íü ñýðãýýí çàñâàðëàñààð èðñýí áºãººä òóñ õèéäýä ÕÕ-ð çóóíû ýõýýð 1000 îð÷èì ëàì áàéñàí áàéíà.Õèéä äîòðîî 6 òîì àéìàãò õóâààãäàí áàéðëàæ 108 öàì äýãëýí á¿æèãëýæ áàéæýý.
13-18-ð çóóíû ¿åèéí Ìîíãîë, Õÿòàä, Ñàíñêðèò, Ò¿âä, Àðàá áè÷ýýñ á¿õèé õºøºº,õýðýì ñóâðàãóóä Ýðäýíýçóó õèéäýä áèé. Òýäíèé äîòîð 13-ð çóóíû ¿åä Ìîíãîë ã¿ðíèé íèéñëýë Õàðõîðóì õîòûã áàðüæ áàéãóóëàõ öàãò á¿òýýãäñýí áè÷èãò õºøººäèéã õîæèì 16-ð çóóíû íàÿàä îíû Ýðäýíýçóó õèéäèéí ãóðâàí çóóãèéí äóãàíû óëààí õýðìèéã áàðüæ á¿òýýõýä ò¿¿íä àâ÷ õýðýãëýæýý.
No comments:
Post a Comment